Je hoeft de krant maar open te slaan, en de narigheid vliegt je naar de keel. Daarom vind je in deze rubriek geen oorlogsgeweld of rampspoed, maar vijf positieve, grappige of opmerkelijke gebeurtenissen uit de Dordtse geschiedenis. Zo heb je bij het kerstdiner of de nieuwjaarsborrel alvast een paar leuke feitjes om op te lepelen.
1. Dordrecht is een echte drankstad. In de zestiende eeuw waren er niet alleen tientallen bierbrouwerijen in de stad actief, maar was de stad ook het centrum van de Europese wijnhandel. De Wijnbrug, Wijnhaven en Wijnstraat zijn straat
namen die nog verwijzen naar de bloeiende wijnhandel in een tijd dat de wijn rijkelijk vloeide. In topjaren zou er jaarlijks wel een miljoen liter wijn in vaten worden verhandeld. Kroegjes en herbergen waren in ruime mate voor handen, café De Naedorst aan de kop van de Wijnstraat was één van de favoriete drinkplekken van de schippers en handelaren. Op een lentedag in 1619 leggen vijf Zeeuwse bootslui hun veerschuit aan in de Wijnhaven, die dan nog de Oude Haven wordt genoemd. Het bier,
vergezeld van een heerlijk gepekeld harinkje, smaakt de heren best. Aan het einde van de avond verlaten de mannen ladderzat het etablissement. In de haven zoeken ze vervolgens hun schip, maar die kunnen de schippers met geen mogelijkheid vinden. Ze besluiten het eerste het beste schip te nemen dat enigszins op die van hunzelf lijkt en vertrekken zwalkend uit de haven. Op de rivier hebben de bootslui het vaartuig niet meer onder controle en na een aanvaring zinkt het schip, met mannen en al. De moraal van dit verhaal is, zowel in de zeventiende eeuw als nu: don’t drink and drive.
De dienstmeisjes waren de zalm zat
2. Voor eiland als Dordrecht, omringd door zoet water, ligt het voor de hand dat visserij een belangrijke rol speelt in de geschiedenis. Na de Sint-Elisabethsvloed van 1421, waarbij de Grote Waard (het welvarende achterland van Dordrecht, een enorme polder die ook wel de graanschuur van Holland werd genoemd) onder water verdween, ontstond er achter de stad een grote open zee. In dit niemandsland kon naar hartenlust worden gevist. Vooral de zalm, de steur en de elt werden door Dordtse vissers op de markt gebracht. De Visbrug, Vismarkt en Visstraat herinneren ons nog aan de rijke v
isgeschiedenis van de stad, evenals de schitterende renaissancegevel van het pand De Crimpert Salm. Tot aan de jaren 1930 kon er nog op zalm worden gevist, daarna was het op. Er was zo’n overdaad aan zalm beschikbaar in Dordrecht, dat het verhaal gaat dat dienstboden in hun arbeidsovereenkomst lieten opnemen hoogstens twee keer per week zalm wensten te eten. Zo staat in een zeventiende-eeuwse bron: ‘Ende wort geseyt, dat de Dienst-boden in haer Huyr plachten te bedingen, dat
se maer tweemael in de Weeck Salm wilden eten’. Of dit verhaal helemaal waar is, is overigens twijfelachtig. Waarschijnlijk is het een fantasieverhaa
l dat ontstond toen tijdens de zeventiende eeuw de zalmstand daalde en de zalmprijzen stegen. Nostalgisch werd teruggekeken naar de welvarende luilekkerjaren waarin zélfs dienstmeisjes klaagden over te veel zalm.
De Hoffeesten
3. De Hoffeesten golden jarenlang als het gezelligste evenement van de stad. Van 1947 tot 1972 werd op grootse wijze de Eerste Vrije Statenvergadering van 1572, waarbij twaalf steden in het geheim samenkwamen en onder meer Willem van Oranje uitriepen tot hun leider in de opstand tegen de Spaanse overheerser, herdacht. Na de oorlogsjaren was er behoefte aan een vrijheidsfeest.
De gemeente Dordrecht hoopte in die tijd dat 19 juli uitgeroepen zou worden tot nationale feestdag, waarbij de stad een bedevaartsoord kon worden voor vrijheidminnende Nederlanders. In Dordrecht was die vrijheid ooit ontstaan. Op het programma stond een spectaculair openluchttheater, zangwedstrijden, versierde etalages, verlichte straten, zwemwedstrijden, een landbouwtentoonstelling, een wielerparcours en als kers op de taart een bezoek van Koningin Juliana en prins Bernard. De eerste edities trokken tienduizenden bezoekers. In 1949 werd met kartonnen geveltjes geprobeerd de stad uit de zestiende eeuw zo veel mogelijk te laten herleven. In de jaren 1970 kwam de klad erin. Er werden nog wel muziek- en sportactiviteiten georganiseerd, maar de link met het Hof en de Statenvergadering verdween. Het laatste onderdeeldat sneuvelde, was de Statentocht. Deze autotour langs de twaalf deelnemende steden aan de Eerste Vrije Statenvergadering werd in 1986 voor het laatst verreden.
De eerste speelstraat van Nederland
4. De Hoge Nieuwstraat is een charmante woonstraat in Het Nieuwe Werck. In coronatijd werden destraat en haar bewoners geportretteerd door de onlangs (te jong) overleden journalist Frits Baarda in het boek ‘Stemmen uit mijn straat’. De Hoge Nieuwstraat herbergt ook een ander leuk feitje: het is namelijk de eerste speelstraat van Nederland. Strijdlustige moeders waren het zat. Op 5 juni 1970 bezetten ze hun straat, uit protest tegen het autoverkeer dat door de wijk den
derde. Met een ‘sit-in’-actie werd de weg geblokkeerd. Op borden waren teksten te lezen als: “Auto’s eruit, kinderen erin” of “Vanaf heden speelstraat”. De vrouwen hielden voet bij stuk, ook toen een vrachtwagen beladen met zand de straat in wilde rijden. Die standvastigheid moet indruk hebben gemaakt, want de chauffeur droop niet alleen af, maar doneerde ook enkele zakken zand voor de speelstraat. De gemeente Dordrecht toonde uiteindelijk begrip voor het protest van de moeders en besloot kinderen voorrang te geven in de Hoge Nieuwstraat. Ondanks protesten van sommige bewoners, die vreesden hun parkeerplek te verliezen, en
soms van de brandweer, ontstonden er meer speelstraten in de stad. Zo bezien klinkt de Hoge Nieuwstraat als een flower-power-straat, waarbij boze moeders hun kroost een heus speelpleintje bezorgden. Dat beeld is romantisch, maar ook weer niet helemaal waar. Het stadsbestuur was al vanaf de jaren 1960 bezig met het vestigen van speelstraten, maar stuitte daarbij steeds op verzet van bewoners. Dat de moeders in de Hoge Nieuwstraat het heft in eigen handen namen, kwam de ambtenaren op het Stadhuis wel goed uit.
5. In 2011 volgde het SBS-programma Overtreders de werkzaamheden van handhavers in verschillende steden, waaronder ook in Dordrecht. Een zekere meneer Appie ging viraal op internetsites als Dumpert door zijn optreden in het programma, waarin hij een blikje bier in de Voorstraatshaven gooit. Iedereen die in het afgelopen decennium een internetverbinding had kent de citaten van Appie. Als de handhaver hem aanspreekt (‘Dat doe je toch niet zo?’), reageert de Dordtenaar vrolijk: “Zo is natuur”.
Het boetebedrag van honderd euro vindt hij “helemaal mooi”. De uitspraken van de overtreder werden honderdduizenden keren bekeken en gedeeld en rondom de quotes van Appie ontstond een heuse merchandise met onder andere t-shirts en truien. Appie heeft zijn leven inmiddels over een heel andere boeg gegooid. De alcohol heeft hij afgezworen en hij heeft nooit meer een leeg blikje in het water geworpen.
Remy Balistreri
is historicus en stadsgids bij Ontdek Dordrecht